Wybitni Małachowiacy

Opracowanie przygotowane przez Ewę Lunę i Ewę Liliannę Matusiak (oprawa plastyczna – Magdalena Kacperska i Dorota Zalewska) w ramach wystawy w Książnicy Płockiej im. Wł. Broniewskiego pod tytułem „Wybitni absolwenci Małachowianki. Jubileusz 830-lecia najstarszej Szkoły w Polsce.

Wystawa została zakupiona przez Towarzystwo Małachowiaków i można ją oglądać w budynku szkoły.

Kazimierz Maciej SARBIEWSKI

(1595-1640)

poeta, teoretyk literatury,

nadworny kaznodzieja Władysława IV

Urodził się w Sarbiewie pod Płońskiem. Początkowo

kształcił się w Kolegium Jezuickim w Pułtusku, a następnie

przeniósł się do Płocka. Już podczas pobytu

w Kolegium Jezuickim wykazywał duże zdolności poetyckie,

pisząc drobne wiersze w języku łacińskim.

Po wstąpieniu w 1612r. do zakonu jezuitów studiował

w Akademii Wileńskiej oraz Braniewie. Przez wiele lat był

wykładowcą filozofii i teologii w szkołach zakonnych. Następnie

wyjechał do Rzymu, gdzie zbliżył się do środowiska

literatów oraz wysokich osobistości duchownych

i świeckich, związanych z dworem papieskim Urbana VIII.

Napisał kilka pięknych hymnów do brewiarza oraz zbiór

poezji. Urban VIII uwieńczył go w 1623r. laurem poetyckim.

Powróciwszy do kraju, był w latach 1627-1635 profesorem

macierzystej Akademii Wileńskiej. W 1635r. Władysław

IV powołał go na stanowisko kaznodziei nadwornego.

Od tego czasu nieodłącznie towarzyszył monarsze

w jego częstych podróżach krajowych i zagranicznych.

Uchodził za jednego z najwybitniejszych twórców baroku

polskiego i europejskiego. Posiadał rozległą wiedzę

z dziedziny kultury klasycznej i teorii literatury. Pisał wyłącznie

po łacinie. Jego utwory, nacechowane silnym odczuciem

piękna natury, zdobyły mu przydomek Horacego

chrześcijańskiego. Zmarł w Warszawie.

Józef Herman Osiński (1738 – 1802)

polski pedagog, autor i tłumacz wielu prac z fizyki,

chemii oraz metalurgii,

nazywany pierwszym polskim elektrykiem.

Urodził się w Dobrzykowie koło Płocka. Zajmował się

również botaniką, był pionierem fizjologii roślin w Polsce.

Należał do zakonu pijarów, gdzie przybrał imię Kazimierz.

Jako absolwent szkoły pijarów wstąpił 20 sierpnia

1755 r. do zakonu, nowicjat odbył w Podolińcu.

W latach 1757 – 1760 studiował w Rzeszowie nauki humanistyczne

oraz w Międzyrzeczu Koreckim logikę i filozofię,

uważany był przez wykładowców za studenta

wybitnego. Po ukończeniu studiów został nauczycie6

lem poetyki w Międzyrzeczu oraz w Warszawie. W latach

1764 – 65 ksiądz Osiński ukończył studia teologiczne

w Warszawie i został skierowany do Wielunia jako

profesor filozofii. Był również rektorem Łomżyńskiej

Szkoły Pijarskiej. Zmarł w Warszawie.

Wincenty Hipolit GAWARECKI (1785-1852)

prawnik, historyk, badacz dziejów Mazowsza,

członek Towarzystwa Naukowego Płockiego

Urodził się w Borzeniu w powiecie płockim. Kształcił się

początkowo w Gimnazjum Płockim pod zaborem pruskim,

później w warszawskim Gimnazjum Lindego. Ukończywszy

studia prawnicze w Szkole Prawa i Administracji,

pracował w płockim sądownictwie – był prokuratorem

trybunału, a następnie prezesem. W latach 1820

-1830 był twórczym członkiem Towarzystwa Naukowego

przy Szkole Wojewódzkiej Płockiej, a i po jego upadku,

po powstaniu listopadowym, nie zaprzestał pracy naukowej.

Głęboko zainteresowany historią, pozostawił po sobie

ogromną spuściznę piśmienniczą. Skoncentrował się

głównie na badaniu dziejów Mazowsza, podejmując bardzo

szeroką problematykę – archeologię, historię sztuki,

prawo, biografistykę. Zdołał zgromadzić poważny materiał

dokumentacyjny. Z jego licznych prac na uwagę zasługują:

Pisma historyczne (1824), Opis topograficzno

-historyczny Ziemi Wyszogrodzkiej (1825), Żywoty biskupów

mazowieckich później płockich (1842-1843), Pamiątki

historyczne Łowicza i inne. Interesował się także kulturą

i w 1817r. wystawił w teatrze płockim rycerskie drama

z chórami i marszami zatyt. Oblężenie Płocka. Zmarł w Płocku.

August SCHULTZ – Jussuf AGA

(1798-1853)

geolog, uczestnik powstania listopadowego,

wybitny znawca inżynierii wojskowej,

jeden z dowódców armii egipskiej

Urodzony w Płocku, w spolonizowanej rodzinie kolonistów

niemieckich, był uczniem Szkoły Wojewódzkiej

Płockiej, którą ukończył w 1817 r. Wstąpił do wojska

w 1820 r. Uczestniczył w budowie Kanału Augustowskiego.

Za udział w wojnie rosyjsko-tureckiej w 1828 r.

odznaczony pałaszem honorowym. Brał udział w po

wstaniu listopadowym, kierując robotami przy fortyfikacji

Modlina. Wtedy został awansowany do stopnia

podpułkownika i odznaczony Orderem Virtuti Militari.

Po powstaniu znalazł się na emigracji we Francji. Komitet

Dwernickiego i Komitet „Zemsta Ludu” w 1832 r. wysyła

go do Egiptu, celem formowania tam legionów polskich,

co się nie powidło. Zaciągnął się do tamtejszej armii

i od 1835 r. jako Jussuf Aga, dowodził wojskami inżynieryjnymi

armii egipskiej, odnosząc duże sukcesy.

Wykonane w Syrii pod jego kierunkiem fortyfikacje były

tak dobre, że jeszcze w czasie I wojny światowej okazały

się przydatne walczącym tam wojskom. Prowadził również

badania geologiczne w Libanie, gdzie odkrył pokłady

węgla. Od 1852r. mieszkał stale w Kairze, gdzie zmarł

rok później.

Roman Aleksander CZARNOMSKI

(1800-1892)

oficer wojska polskiego i generał Komuny Paryskiej

Herbu Jastrzębiec, urodzony w Tłuchówku koło Lipna,

niekiedy zwany Czarnocki, był prawdopodobnie

bliskim krewnym generała Franciszka Czarnomskiego

(1783-1855). W 1830 roku był podporucznikiem Pułku

2. Strzelców Konnych Najjaśniejszej Cesarzowej i Królowej

Aleksandry w Łowiczu. Uczestniczył w powstaniu

listopadowym, gdzie wyróżnił się w bitwie pod Stoczkiem.

W czasie Wiosny Ludów uczestniczył w powstaniu

wielkopolskim 1848 roku i badeńskim – 1849. W latach

1855-1856 działał jako oficer turecki (dowódca kozaków

otomańskich). Po wybuchu powstania styczniowego

wrócił do ojczyzny i był w latach 1863-1864 generalnym

organizatorem województwa płockiego.

Po upadku powstania zbiegł do Francji, gdzie zaciągnął się

do armii Drugiego Cesarstwa. Jako oficer francuski walczył

w wojnie francusko-niemieckiej. W 1871 roku brał

udział w tworzeniu Komuny w Paryżu, od której władz

otrzymał stopień generała i zadanie organizowania oddziału

kawalerii. Był członkiem sztabu generała Wróblewskiego.

Po klęsce Komuny Paryskiej został skazany

na galery. Po ogłoszonej w roku 1883 amnestii osiadł

w Paryżu, gdzie zmarł w 92. roku życia.

Hieronim Napoleon BOŃKOWSKI

(1807-1886)

powstaniec, emigrant, historyk,

wychowawca dzieci Adama Mickiewicza.

Urodził się w Bońkach koło Płocka. Był wzorowym

uczniem i absolwentem Szkoły Wojewódzkiej – jako

pierwszy został zapisany na specjalnej tablicy honorowej

w sali popisowej szkoły. Studiował w Warszawie.

Brał udział w powstaniu listopadowym jako referent

w Komisji Oświecenia. W powstaniu, od prostego żołnierza

dosłużył się stopnia kapitana. Po upadku powstania

znalazł się na emigracji w Paryżu. Tam poświęcił się

pracy naukowej i publicystyce. Przełożył na język niemiecki

dzieła Joachima Lelewela. Prowadził aktywne badania

nad Słowiańszczyzną – był wybitnym znawcą języków

słowiańskich i historii Słowiańszczyzny. Współpracował

z pismami: „La Revue Slove”, „Trzeci Maj”, „Przegląd

Poznański”, „Młoda Polska”. Utrzymywał długoletnie serdeczne

stosunki z Sewerynem Goszczyńskim i Adamem

Mickiewiczem, przez pewien czas ucząc i wychowując

dzieci Wieszcza. Pod koniec życia wrócił do kraju. Zmarł

w Krakowie.

Gustaw ZIELIŃSKI (1809-1881)

uczestnik powstania listopadowego,

zesłaniec syberyjski, poeta, bibliofil.

Jego biblioteka została podarowana

Towarzystwu Naukowemu Płockiemu w 1907 roku

przez syna

Urodzony w Markowicach pod Inowrocławiem, uczył

się w Toruniu, potem u pijarów w Warszawie, w końcu

w płockiej Szkole Wojewódzkiej, którą ukończył

w 1827 r. Był uczniem pilnym i wzorowym, przejawiającym

talent poetycki. Studiował prawo na Uniwersytecie

Warszawskim. Brał udział w powstaniu listopadowym

– za męstwo w bitwie pod Warszawą w 1831 r. został

mianowany oficerem. Po upadku powstania powrócił

do majątku rodzinnego Skępe w Płockiem. W 1834 r.,

skazany na syberyjską zsyłkę, gdzie przebywał do 1842 r.

Twórczość poetycką zaczął od drobnych utworów jeszcze

w czasach szkolnych. Większe poematy powstały na

zesłaniu, m.in. Samobójca (1835) oraz powieść poetycka

Kirgiz (1840). Ten drugi utwór przyniósł mu wielką popu–

larność. Podobnie jak popularna powieść z czasów wojny

napoleońskiej w Hiszpanii Manuela. Po 1848 r. był jednym

z redaktorów „Biblioteki Warszawskiej”. W swojej stałej

siedzibie w Skępem zgromadził cenny księgozbiór liczący

ponad 25 tysięcy woluminów. Księgozbiór ten stał

się podstawą dzisiejszej Biblioteki im. Zielińskich Towarzystwa

Naukowego Płockiego. Zmarł w Skępem.

Ludwik ORPISZEWSKI (1810-1875)

uczestnik ataku na Belweder w 1830 r.,

działacz Wielkiej Emigracji, poeta, pisarz, tłumacz

Urodzony w Roszkowej Woli n. Pilicą, do szkoły średniej

– Wojewódzkiej uczęszczał w Płocku. Szkolna

„Księga Sławy” wymieniała jego nazwisko kilkakrotnie.

Potem kształcił się w Łowiczu i Włocławku. W 1828 r.

wstąpił na wydział prawa i administracji Uniwersytetu

Warszawskiego. W 1830 r. brał udział w słynnym ataku

na Belweder. Później odbył całą kampanię powstania

1831 r.,w obawie przed represjami, udał się na emigrację.

Osiadł na stałe we Francji. Był jednym z założycieli

tygodnika „Trzeci Maj” i przez pewien czas jego

redaktorem naczelnym. W latach 1844-1848 przebywał

w Rzymie w charakterze delegata dyplomatycznego

Adama Czartoryskiego przy kurii papieskiej. Budził powszechny

szacunek. Od 1851r. mieszkał w Villamont

pod Lozanną, czynnie uczestnicząc w życiu politycznym

i społecznym Wielkiej Emigracji. Obok działalności politycznej

zajmował się pracą literacką. Pisał wiersze, opowiadania

historyczne, powieści i dramaty. Tłumaczył autorów

polskich na język francuski. Ogłosił drukiem powieści

Pułkownik, Wędrówki po Wielkopolsce i Mazowszu

oraz dramat Mikołaj Zebrzydowski. Zmarł w Szwajcarii.

Marian KOWALSKI (1821-1884)

astronom, geograf, autor znanych w Europie

prac naukowych, profesor Uniwersytetu w Kazaniu

Urodził się w Dobrzyniu n. Wisłą. W 1840r. ukończył

płocką Szkołę Wojewódzką. W pięć lat później otrzymał

dyplom i złoty medal Uniwersytetu Petersburskiego.

Od 1845r. prowadził badania naukowe z zakresu astronomii

i geografii. W 1852r. został profesorem Uniwersytetu

w Kazaniu. Był znakomitym uczonym, cieszącym się

dużym autorytetem w Rosji i Europie. Pozostawił kilka

prac naukowych, m.in. o zaćmieniach słonecznych oraz

wyznaczaniu orbit podwójnych. W 1869r. sformułował

teorię ruchu obrotowego Galaktyki. Zmarł w Kazaniu.

Romuald PLĄSKOWSKI (1821-1896)

psychiatra, publicysta.

Urodzony w Czarnem pod Lipnem, był uczniem Szkoły

Wojewódzkiej w Płocku, po czym studiował medycynę

w Dorpacie. W 1850 roku otrzymał stopień naukowy

doktora. Studia kontynuował w Niemczech, Francji

i Anglii. Był pionierem w dziedzinie psychiatrii w Polsce.

Od 1861 r. prowadził wykłady uniwersyteckie,

najpierw z higieny i dietetyki, a od 1868 r. także

z psychiatrii. Pozostawił blisko 40 oryginalnych prac,

w tym dwutomowy podręcznik zatytułowany Psychiatria

(t. 1 – 1868, t. 2 – 1884). Stworzył również polską terminologię

psychiatryczną. Zmarł w Warszawie.

Ks. Bp Karol Gustaw Manitius

(1823- 1904)

Duchowny ewangelicki,

superintendent generalny (biskup krajowy)

Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego.

Urodził się w Płocku. Był synem kupca Karola Ferdynanda.

Ukończył Szkołę Wojewódzką w Płocku, następnie podjął

studia teologiczne na uniwersytecie w Dorpacie. W czasie

studiów działał w korporacji akademickiej Konwent

Polonia z Tytusem Chałubińskim i Jakubem Natansonem.

Od 1846 r. pracował jako duchowny w Kaliszu, w Kleszczowie

i Przasnyszu. W 1853 objął Parafię św. Trójcy w Łodzi.

Wprowadził nabożeństwa w języku polskim i reprezentował

otwartą polską postawę narodową (odprawił nabożeństwo

za pięciu poległych demonstrantów w Warszawie,

wziął udział w manifestacyjnym pogrzebie arcybiskupa

Antoniego Melchiora Fijałkowskiego i zaprzeczał głoszonym

przez władze rosyjskie poglądom, iż ewangelicy

są wyłącznie Niemcami). Za działalność patriotyczną

został przez władze carskie pozbawiony urzędu w Łodzi

i przeniesiony do Łomży. Dwa lata później powołano

go na stanowisko II proboszcza do Warszawy. Z czasem

awansował na I proboszcza, superintendenta diecezji warszawskiej,

wreszcie superintendenta generalnego w Królestwie

Polskim. Karl Gustaw Manitius uczestniczył w pracach

przy tłumaczeniu Nowego Testamentu, powołał komitet

do opracowania nowego śpiewnika, dwukrotnie przetłumaczył

z niemieckiego agendę kościelną, był założycielem

misji ewangelickiej Polonia w Afryce. Zmarł w Warszawie.

Edward JURGENS (1824-1863)

działacz niepodległościowy, więziony i zamęczony

w X pawilonie cytadeli warszawskiej

Urodzony w Płocku w rodzinie rzemieślniczej pochodzenia

niemieckiego, w latach 1834-1843 uczęszczał

do Gimnazjum Gubernialnego, gdzie trudność sprawiały

mu problemy językowe. Pod wpływem szkoły i kolegów

spolonizował się, a nawet stał się gorliwym patriotą

i zwolennikiem postępowych idei demokratycznych.

Z kolegami czytywał Pana Tadeusza, Dziady i inne

zakazane wówczas utwory, a także czasopisma emigracyjne.

Obdarzony był talentem malarskim – pozostawił

m.in. rysunki architektury Płocka. W 1852 r. ukończył

studia w Dorpacie. Zamieszkał w Warszawie, gdzie stał

się duchowym przywódcą młodzieży. Przyjaźnił się

m.in. z pisarką Narcyzą Żmichowską. Był zwolennikiem

pracy organicznej. W okresie przedpowstaniowym należał

do dyrekcji umiarkowanego stronnictwa – najpierw

Millenerów, a potem Białych, które to reprezentował

w przedpowstaniowym Komitecie Centralnym.

Aresztowany w lutym 1863 r., zmarł w wyniku tortur

w X pawilonie cytadeli warszawskiej.

Bł. Honorat (Florentyn Wacław)

KOŹMIŃSKI (1829-1916)

kapucyn, pisarz religijny, znawca średniowiecza,

profesor Uniwersytetu Petersburskiego,

zesłany na Syberię za działalność patriotyczną

Urodził się w Białej Podlaskiej. Był uczniem Gimnazjum

Gubernialnego w Płocku. Studiował architekturę

w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Związany z ruchem

niepodległościowym, wtrącony został w 1846 r.

do więzienia. Po uwolnieniu wstąpił do zakonu kapucy

nów i przyjął imię Honorat. Odbył też studia teologiczne

w Lublinie i Warszawie. Będąc już zakonnikiem, poświęcił

się działalności społecznej, charytatywnej oraz

oświatowo-kulturalnej, zwłaszcza wśród ludności wiejskiej

i proletariackiej. Założył zgromadzenia zakonne Felicjanek

i Serafinek. Pozostawił duży dorobek piśmienniczy

z zakresu ascetyki i hagiografii. Zmarł w Nowym

Mieście nad Pilicą.

Józef NARZYMSKI (1839-1872)

dramaturg i powieściopisarz,

publicysta i tłumacz, działacz polityczny

Urodzony we wsi Radziki Małe, był synem bogatego ziemianina,

ale czuł się demokratą i pomagał materialnie

szkolnym kolegom. W latach 1853-1857 był uczniem

płockiego Gimnazjum Gubernialnego. Uczył się świetnie

( bez trudu pisywał po pięć lub sześć wypracowań

na jeden temat). Już wtedy pisał wiersze. Przez pewien

czas uczęszczał do College de France w Paryżu. W styczniu

1863r. nie brał udziału w walkach powstańczych

z powodu gruźlicy. Mimo choroby, na wieść o aresztowaniu

Zygmunta Padlewskiego, potajemnie przybył

do Płocka z planem wykradzenia go z więzienia, co się

nie udało. Został jednym z członków Powstańczego Rządu

Narodowego (tzw. wrześniowego). Po 1863r. przebywał

na emigracji. Do kraju wrócił w 1868 r. i osiedlił się

w Krakowie, gdzie ujawnił się jako utalentowany dramaturg

i powieściopisarz. Debiutował w 1861 r. utworami

poetyckimi drukowanymi na łamach „Tygodnika

Ilustrowanego” i „Pszczoły”. Ogłosił drukiem szereg

utworów komediowych, m.in. Emigrant w Galicji (1869),

Poświęcenie (1869), Epidemia (1871) i Pozytywni (1872).

Nadto wydał kilka powieści. Zajmował się także przekładem

i publicystyką. Za jego najcenniejszy utwór

uchodzi powieść Ojczym (1871), najodważniejsza

przed Wierną rzeką Stefana Żeromskiego, książka o powstaniu

styczniowym. Zmarł w Jaworzu koło Bielska.

Wincenty RAPACKI (1840-1924)

aktor, reżyser dyrektor teatru

Urodzony w Lipnie, w Płocku uczęszczał do Gimnazjum

Gubernialnego, którego nie ukończył. Od 1859 r.

uczył się w warszawskiej Szkole Dramatycznej. Początkowo

nie wróżono mu wielkiego powodzenia na scenie.

Z uznaniem publiczności i krytyki spotkał się dopiero

we Lwowie. W 1863 r. wstąpił do zespołu w Czerniowcach.

Podczas powstania styczniowego otrzymał

od Rządu Narodowego nominację na naczelnika miasta

Czerniowiec.

Po powstaniu został aktorem teatru lwowskiego.

Od 1865r. występował w teatrach krakowskich. Następnie

występował w Warszawie, gdzie grał, reżyserował,

pełnił różne funkcje kierownicze. W dorobku miał wiele

wybitnych ról, a w 1921r. wystąpił w filmie „Cud nad

Wisłą”. Uznawany za aktora charakterystycznego, miał

też w swoim dorobku wiele znakomitych ról tragicznych.

Był pierwszym aktorem przyznającym się do realizmu,

wielką wagę przywiązywał do charakteryzacji, rezygnował

z powierzchownego piękna na rzecz prawdy,

z upodobaniem grał ludzi starych, eksponował brzydotę

fizyczną i moralną.

W 1919r. mianowany został pierwszym członkiem honorowym

Związku Artystów Scen Polskich. Uprawiał

również działalność literacką – jako tłumacz, powieściopisarz,

nowelista nawet dramatopisarz, wystawił wiele

sztuk. Największy rozgłos zdobył jego „Wit Stwosz”(1875)

i „Bogusławski i jego scena” (1887). Ogółem napisał

dziewiętnaście sztuk. Był także cenionym pedagogiem

do jego uczniów należeli, m.in. Stanisława Wysocka,

Michał Tarasiewicz, (…) Fertner, Aleksander Zelwerowicz.

Władysław ORDON (1848-1914)

poeta, tłumacz, dramaturg

Urodzony w Płocku, uczył się początkowo w Gimnazjum

Gubernialnym, a następnie na wydziale prawa Szkoły

Głównej w Warszawie. Pierwsze utwory publikował w pozytywistycznym

„Przeglądzie Tygodniowym”. Od 1867r. zamieszczał

wiersze i tłumaczenia w czasopismach, m. in.:

w „Bluszczu”, „Dzienniku Literackim”, „Kalinie”, „Kolcach”,

„Mrówce”, „Opiekunie Domowym”, „Tygodniku Ilustrowa

nym” i in. w latach 1870-1871 był współredaktorem „Tygodnika

Wielkopolskiego” w Poznaniu. W 1872 r. przeniósł

się na stałe do Lwowa. Opublikował drukiem m. in. Poezje

(1869), dramat Pojedynek (1873), humoreskę Kto by się spodziewał?

(1874), nowelę Fiołki (1874) oraz utwory estradowe

Na strzelnicy i Loteria (1879). Wydał także liczne przekłady,

w tym Dekamerona Boccacia (1874-1875). Po 1875 r.

popadł w apatię i w kilka lat później, z wyraźnymi objawami

obłędu, umieszczony został w zakładzie dla umysłowo

chorych. Jego prawdziwe nazwisko brzmiało Władysław

Szancer. Zmarł w Kulparkowie k. Lwowa.

Witold Leon Julian ZGLENICKI

(1850-1904)

geolog, inżynier górnictwa,

odkrywca terenów naftowych w Baku,

autor projektu morskich szybów wiertniczych,

fundator stypendiów dla zdolnej młodzieży

Urodził się we wsi Wargowa Stara koło Łęczycy. Pochodził

z rodziny ziemiańskiej. W latach 1859-1866 był

uczniem płockiego Gimnazjum Gubernialnego. Następnie

studiował w warszawskiej Szkole Głównej oraz Instytucie

Górniczym w Petersburgu. Otrzymawszy dyplom,

wiele lat pracował na wschodnich rubieżach Królestwa

Polskiego. Od 1891 r. zatrudniony został w Baku.

Tam poświęcił się badaniom geologicznym oraz pracy

nad doskonaleniem techniki poszukiwań ropy naftowej.

Na tym polu odniósł duże sukcesy. Opracował aparat

do ustalania krzywień szybów wiertniczych oraz przedstawił

projekt (zrealizowany dopiero w 1923 r.) wydobywania

ropy naftowej z dna morskiego. Za ten wynalazek

otrzymał działki roponośne, z których dochód przeznaczył

na cele społeczne, przede wszystkim wsparcie

Kasy im. Mianowskiego. W latach 1908-1915 Kasa uzyskała

z tego tytułu 1,4 miliona rubli. Mecenat pośmiertny

był tak ogromny, że fundatora nazwano „polskim

Noblem”. Pozostawił też pewien dorobek naukowy, lecz

większość jego rękopisów uległa rozproszeniu lub zaginęła.

Zmarł w Baku. Pochowany został, zgodnie z ostatnią

wolą, w kraju.

Władysław SMOLEŃSKI (1851-1926)

historyk.

Urodzony w Grabienicach Małych koło Ciechanowa,

kształcił się w szkołach w Lipnie i Mławie, a następnie

uczęszczał do płockiego Gimnazjum Rządowego. Studiował

na wydziale prawa Uniwersytetu Warszawskiego.

Uchodził za jednego z najznakomitszych historyków

przełomu XIX i XX wieku. W młodości uprawiał także

twórczość poetycką. Interesował się przede wszystkim

dziejami Polski XVIII w., w tym przyczynami upadku

Rzeczypospolitej Szlacheckiej. Ogłosił wiele rozpraw, artykułów

i szkiców historycznych, które drukował głównie

na łamach “Ateneum”. Do jego najważniejszych prac należą:

Przewrót umysłowy w Polsce XVIII w. (1891), Dzieje narodu

polskiego (1897 – 1898) i Studia historyczne (1925).

W 1881r. powołany został na członka Akademii Umiejętności,

a rok później otrzymał profesurę w macierzystym

Uniwersytecie Warszawskim. Był znanym bibliofilem.

Jego księgozbiór liczył ok. 2500 pozycji. Składały się

nań głównie opracowania dotyczące końca XVIII wieku

w Polsce, dziejów szlachty mazowieckiej, varsaviana, liczne

starodruki, broszury polityczne oraz pergaminy. Biblioteka

ta, poszerzona o archiwum rodzinne, korespondencję

i rękopisy prac własnych, przekazana została Towarzystwu

Naukowemu Płockiemu. Dzisiaj wchodzi w skład

zbiorów Biblioteki im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego

Płockiego w Płocku. Zmarł w Warszawie.

Ludwik Joachim Franciszek KRZYWICKI

(1859-1941)

socjolog, działacz społeczny, publicysta,

członek Polskiej Akademii Umiejętności

Urodził się w Płocku. Wychowany został w patriotycznej

atmosferze domu swego dziadka. Był uczniem Gimnazjum

Gubernialnego, wyróżniającym się wszechstronnością

zainteresowań. W młodości pisał wiersze.

Zadebiutował w 1876r. na łamach nielegalnego pisemka

szkolnego „Jutrzenka”. Później sam wydawał pisemko

uczniowskie pt. „Praca”. Po maturze studiował medycynę,

filozofię i nauki społeczne, także matematykę i nauki

przyrodnicze w Warszawie, Lipsku, Zurychu i Paryżu.

Związał się wtedy ze środowiskiem socjalistycznym.

Należał do grona głównych autorów przekładu na ję

zyk polski Kapitału Karola Marksa. W 1884 r. wyjechał

do Szwajcarii, gdzie zetknął się z czołowymi socjalistami

świata. Wkrótce znalazł się w Paryżu redagując tam

„Walkę Klas” i „Przedświt”. Po powrocie do kraju, od jesieni

1885 r., przez trzy lata przebywał w rodzinnym Płocku.

Poświęcił ten czas pracy naukowej z zakresu etnologii,

archeologii i antropologii. Osiadł na stałe w Warszawie,

gdzie szybko zdobył rozgłos i pozycję naukową. W tym

czasie prowadził również ożywioną działalność polityczną,

społeczną i publicystyczną. Za swoją działalność był

karany przez carat więzieniem. Po odzyskaniu niepodległości

pracował w kilku placówkach naukowo-badawczych

i uczelniach.

Za swe osiągnięcia na polu nauki powołany został

w skład Polskiej Akademii Umiejętności. W latach 30.

zajął wybitną pozycję jako socjolog i uczony. Był też

wtedy profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Wydał

fundamentalną pracę „Społeczeństwo pierwotne,

jego rozmiary i wzrost” (1937). Spisał też trzytomowe

wspomnienia, ogłoszone drukiem już pośmiertnie.

Nazywany był seniorem polskiego ruchu socjalistycznego.

Wychował kilka pokoleń uczniów. Zmarł

w Warszawie.

Ignacy Leonard LASOCKI (1860-1933)

ksiądz, społecznik, publicysta

Urodzony w Rycharcicach Wielkich koło Płocka, pochodził

ze znanej na Mazowszu rodziny ziemiańskiej.

Był uczniem Gimnazjum Gubernialnego w Płocku.

Po jego ukończeniu w 1878r. wstąpił do miejscowego

Seminarium Duchownego. Po studiach do Rzymu,

uzyskał stopień doktora prawa. Święcenia otrzymał

w 1887r. Od 1906r. działał na terenie Płocka. Należał

do najbardziej zasłużonych społeczników miasta.

W 1907 r. założył zakład opiekuńczo – wychowawczy

św. Stanisława (tzw. „Stanisławówka”). Szczególną troską

i opieką otaczał ubogą młodzież. Należał do współzałożycieli

Gimnazjum Żeńskiego im. Reginy Żółkiewskiej.

Był aktywnym członkiem Towarzystwa Naukowego

Płockiego, któremu ofiarował wiele cennych eksponatów

muzealnych. Z pasją i upodobaniem oddawał się

publicystyce. W uznaniu zasług otrzymał wiele odznaczeń

i godności. Zmarł w Płocku.

Michał SYNORADZKI (1860-1922)

powieściopisarz i dziennikarz

Urodził się w Płocku i kształcił w miejscowym Gimnazjum

Gubernialnym, a następnie w Warszawie. Był bardzo

płodnym powieściopisarzem i publicystą.

Ogłosił ponad trzydzieści tomów powieści, bardzo dużą

ilość szkiców historycznych, wiele prac krajoznawczych

i etnograficznych, popularnych broszur dla młodzieży

i ludu, przekładów itp. Bardzo często w swojej twórczości

sięgał do tematyki płockiej, np. w Radziwiłł w Płocku,

Historia kościołów Ziemi Płockiej. Szereg jego powieści

osnutych jest na tle historii Mazowsza: Krwawe dzieje,

Kazimierzowi zausznicy, Mazur-Czart. Był także autorem

książek dla młodzieży i ludu: Od Głogowa na Psie Pole,

Baśń o Madeju rozbójniku i Nowe przygody Tomcia Palucha.

Obok pracy literackiej zajmował się też dziennikarstwem.

W latach 1880-1882 redagował pismo przyrodnicze

„Opiekun Domowych i Pożytecznych Zwierząt”,

będące pionierskim periodykiem tego typu w Polsce.

Na łamach „Biesiady Poetyckiej” publikował znane felietony

varsavianistyczne. Używał wielu pseudonimów

literackich, m. in. Michał Mazur, Michał Halina. Zmarł

w Warszawie.

Stefan DEMBY (1862-1939)

historyk literatury, bibliotekarz,

współtwórca Biblioteki Narodowej

i jej dyrektor w latach 1928-1937

Urodził się w Łomży. Był absolwentem Gimnazjum

Gubernialnego w Płocku. W 1883 r. wstąpił na wydział

prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Jego pasją było

bibliotekarstwo. Należał do współtwórców Biblioteki

Narodowej, którą kierował w latach 1928-1937, przyczyniając

się do rozwoju narodowej książnicy. Działał też

na niwie redakcyjnej m.in. jako inicjator wydawania

„Przeglądu Bibliotecznego” i autor haseł do Polskiego

Słownika Biograficznego. Ogłosił ceniony szkic regionalny

Bene merentes. Dobrze zasłużeni z Ziemi Płockiej

(1931). Zmarł w Warszawie.

Antoni SUJKOWSKI (1867-1941)

uczony geograf, długoletni prezes

Polskiego Towarzystwa Geograficznego,

pierwszy rektor Wyższej Szkoły Handlowej

w Warszawie

Urodził się w Płocku, gdzie uczęszczał do Gimnazjum

Gubernialnego – tam w 1888r. otrzymał świadectwo

maturalne. Następnie odbywał studia przyrodnicze

na Uniwersytecie Warszawskim. Ukończył też sekcję

przyrodniczą na wydziale fizyczno-matematycznym Uniwersytetu

w Kijowie. Po uzyskaniu dyplomu pracował

przez pewien czas w przemyśle, a następnie został dyrektorem

gimnazjum męskiego – najpierw w Kaliszu,

potem w Będzinie. W Polsce niepodległej był naczelnikiem

wydziału w Głównym Urzędzie Statystycznym,

a od lipca do września 1926r. obejmował stanowisko

ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego

RP. Jednocześnie wykładał w Wyższej Szkole Handlowej,

zostając w roku akademickim 1929/1930 jej rektorem.

Był wybitnym uczonym geografem. Specjalizował się

w dziedzinie geografii ekonomicznej. Od 1932r. był prezesem

Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Napisał

i wydał „Geografię ekonomiczną”, „Geografię ziem dawnej

Polski”, „Polskę niepodległą”, „Co Śląsk zyska na przyłączeniu

do Polski”. Zmarł w Warszawie.

Ignacy MOŚCICKI (1867-1946)

Prezydent II Rzeczypospolitej,

działacz niepodległościowy, uczony chemik,

asystent na Uniwersytecie Fryburskim,

profesor Politechniki Lwowskiej

Urodził się w Mierzanowie koło Ciechanowa. Był uczniem

Gimnazjum Gubernialnego w Płocku, ale świadectwo

maturalne otrzymał w Warszawie. W 1887 r. wstąpił

na Politechnikę Ryską. Tam związał się z działalnością

II Proletariatu. Po uzyskaniu dyplomu powrócił do kraju.

Przez pewien czas mieszkał w Warszawie – zagrożony

aresztowaniem w związku z nielegalną produkcją

materiałów wybuchowych dla potrzeb konspiracji,

wyjechał do Londynu. Tam zetknął się z Józefem

Piłsudskim. Był asystentem Uniwersytetu Fryburskiego,

co umożliwiło mu wspaniałą karierę naukową. Był

wybitnym uczonym chemikiem oraz świetnym prakty

kiem. W wyniku kilkuletnich badań opracował metodę

otrzymywania kwasu azotowego z powietrza. Położył

ogromne zasługi dla polskiego przemysłu chemicznego.

W 1912r. otrzymał katedrę chemii nieorganicznej

i elektrochemii na Politechnice Lwowskiej. Odtąd,

do 1926r., zajmował się wyłącznie karierą naukową

– pedagogiczną i organizatorską. Ogłosił łącznie

ponad sześćdziesiąt oryginalnych prac naukowych, wydanych

w języku polskim, francuskim oraz niemieckim.

Opracował ponadto czterdzieści patentów. Był profesorem

honoris causa wielu uczelni krajowych zagranicznych,

m.in. Sorbony. Punktem zwrotnym w jego życiu

był 1926 r., kiedy po zamachu majowym, z inicjatywy Józefa

Piłsudskiego, Zgromadzenie Narodowe powierzyło

mu godność prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Na tym stanowisku realizował linię polityczną Piłsudskiego.

Po klęsce wrześniowej został internowany w Rumunii,

gdzie zrzekł się prezydentury na korzyść Władysława

Raczkiewicza. Pod koniec grudnia 1939r. przeniósł

się do Szwajcarii. Tam w latach 1940-1943 spisał autobiografię.

Zmarł w Vorsoix p. Genewą.

Jan LORENTOWICZ (1868-1940)

krytyk literacki i teatrolog, jeden z założycieli

Warszawskiej Szkoły Dramatycznej,

dyrektor teatrów warszawskich, edytor,

prezes polskiego Pen Clubu

oraz Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy

Urodził się w Pabianicach. Za prowadzenie kółek

samokształceniowych został relegowany z gimnazjów

w Piotrkowie Trybunalskim i Częstochowie. Maturę, jako

ekstern, otrzymał w Gimnazjum Gubernialnym w Płocku.

Od 1890r. przebywał w Paryżu, gdzie studiował na

Sorbonie oraz brał udział w życiu literacko – artystycznym

i politycznym. W 1903 r. wrócił do kraju, zerwał

działalność polityczną i poświęcił się całkowicie pracy

dziennikarskiej i literacko-artystycznej. Współpracował

z „Kurierem Codziennym”, „Nową Gazetą”, „Bibliofilem

Polskim” i francuskim „Mercure de France”. Jego dorobek

twórczy obejmuje setki artykułów publicystycznych, recenzji

i sprawozdań. Wydał kilkanaście książek, w tym

antologie: Ziemia polska w pieśni (1913), Polska pieśń miłosna

(1913), Polska pieśń niepodległa (1917). Podczas

I wojny światowej, został wiceprzewodniczącym powo

łanej 7 maja 1916r. Komisji Reorganizacji Teatrów Miejskich.

Do 1921r. prowadził Warszawską Szkołę Dramatyczną.

Od 1 grudnia 1918r. do października 1922r. był

generalnym dyrektorem Teatrów Miejskich i w powstającej

od nowa państwowości zorganizował czołowe sceny.

W latach 1921-23 był prezesem Związku Dyrektorów

Teatrów Polskich, a w 1925 został przewodniczącym

rady Polskiego Instytutu Teatrologicznego powołanego

przez ZASP. W okresie 1926-28 dyrektorował Teatrowi

Narodowemu. W latach 1936-39 współpracował z instytucją

Młody Teatr opiekującą się debiutami dramatopisarskimi.

Ponadto ogłaszał recenzje teatralne. Publikował

także prace na tematy literackie oraz wspomnienia.

Był aktywnym działaczem, organizacji literackich,

m.in. w latach 1924-25 prezesem polskiego Pen Clubu,

a od 1938 r. członkiem Polskiej Akademii Literatury.

Zmarł w Warszawie.

Szymon KOSSOBUDZKI (1869-1934)

wybitny chirurg, działacz niepodległościowy,

wydawca, organizator życia kulturalnego

i społecznego Polonii w Brazylii

Urodził się w Płocku. Był uczniem Gimnazjum Gubernialnego.

Maturę otrzymał w Warszawie, dokąd przenieśli

się jego rodzice. Jako student medycyny Uniwersytetu

Warszawskiego związał się z ruchem niepodległościowym.

Obawiając się represji za udział w rewolucji

1905r., wyjechał do Brazylii. Osiadł w Kurytybie. Tam

osiągnął wielką sławę jako wybitny chirurg i działacz polonijny.

Wydawał czasopisma: „Niwa”, „Świt” oraz „Echo

da Polonia”. Pisał wiersze, uprawiał publicystykę, zajmował

się również przekładami. Zmarł w Kurytybie.

Eugeniusz GRUBERSKI (1870-1923)

ksiądz, muzykolog, zasłużony dla kultury

muzycznej Płocka i Mazowsza

Urodził się w Płocku. Kształcił się najpierw w Gimnazjum

Gubernialnym w mieście rodzinnym, potem w warszawskim

Konserwatorium Muzycznym, a następnie w Seminarium

Duchownym w Płocku. Studiował również w Ratyzbonie,

Rzymie i Florencji także w Pradze. Po powrocie

do rodzinnego Płocka, otrzymał stanowisko regensa chórów

i orkiestry w katedrze płockiej. W 1905 r. biskup Apolinary

Wnukowski mianował go honorowym kanonikiem

Kapituły Katedralnej. Od 1907 r. przebywał do końca życia

w Czerwińsku nad Wisłą. Przeprowadził reformę śpiewu

kościelnego w diecezji płockiej. W latach 1906-1914

redagował dwutygodnik „Śpiew Kościelny” oraz „Rocznik

dla organistów”. Pisał prace o muzyce, komponował,

upowszechniał kulturę muzyczną. Był członkiem zarządu

Płockiego Towarzystwa Muzycznego i wiceprezesem „lekcji

muzyki kościelnej” przy Warszawskim Towarzystwie

Muzycznym. Do jego głównych utworów zaliczyć można

oratorium „Ave Maria”, „Mszę ku czci św. Zygmunta”, „Mszę

jednogłosową” i „Kantatę na powitanie XX wieku” do słów

Papieża Leona XIII. Zmarł w Koszelówce koło Gąbina.

Idzi Benedykt RADZISZEWSKI

(1871 -1922)

ksiądz, rektor Akademii Duchownej w Petersburgu,

pierwszy rektor Katolickiego Uniwersytetu

Lubelskiego

Urodził się w Bratoszewicach k. Łodzi. Po ukończeniu

Gimnazjum Gubernialnego w Płocku wstąpił w 1889 r.

do Seminarium Duchownego we Włocławku.

Święcenia kapłańskie przyjął w 1896 r. w Petersburgu,

gdzie studiował w Akademii Duchownej, w której

w 1914 r. został rektorem. Po krótkiej pracy duszpasterskiej

odbył dalsze studia w Louvain. Zdobyte tam doświadczenia

starał się wcielać w kraju, m. in. zmieniając

metody nauczania w macierzystym seminarium, którego

rektorem był w latach 1908-1914. Jego największą

zasługą była działalność przy tworzeniu Katolickiego

Uniwersytetu Lubelskiego. Został pierwszym rektorem

nowej uczelni w latach 1918-1922. Zmarł w Lublinie.

Mieczysław THEMERSON (1871-1930)

lekarz, literat

Urodził się w Płocku w rodzinie żydowskiej. Po ukończeniu

miejscowego Gimnazjum Gubernialnego, studiował

medycynę na wydziale lekarskim Uniwersytetu

Warszawskiego. Otrzymawszy dyplom pracował jako lekarz

w Płocku. Był wielkim społecznikiem, inicjatorem

wielu akcji na rzecz najbiedniejszych mieszkańców miasta,

szczególnie dbał o mniejszość żydowską. Zajmował

się też literaturą. Był autorem kilku utworów dramatycznych,

m. in. Trucizna, Tajemnica, Pleśń oraz dramatu

Na fali, który w 1903 r. wystawił teatr płocki. Ponadto

wydał zbiór wierszy Poezje (1897). Był ojcem znanego

literata Stefana Themersona.

Leon KAUFMAN (1872-1933)

artysta malarz

Urodził się w Pawłowie na Mazowszu. Był uczniem Gimnazjum

Gubernialnego w Płocku. Kształcił się pod kierunkiem

Wojciecha Gersona w Warszawskiej Szkole Rysunkowej.

Następnie studia malarskie pogłębiał w Monachium

i Paryżu, pod kierunkiem Holloschego i Constanta.

Potem jego prace były wystawiane w Warszawie,

Krakowie, Berlinie, Paryżu, Mediolanie, Wenecji, Monachium

i in. Od 1902r. mieszkał stale we Francji, początkowo

w Paryżu, później w Louvenciennes. Parokrotnie

odwiedzał Warszawę. Malował przede wszystkim portrety

(m.in. Jana Ignacego Paderewskiego, Stanisława

Przybyszewskiego, Wandy Landowskiej, Wacława

Nałkowskiego, Józefa Hoffmana i bohatera Francji – lotnika

Guynenmer’a) oraz pejzaże. Do jego najwybitniejszych

prac zaliczają się obrazy: „Las z bajki”, „Zmrok”,

„Mniszki”, „Wielki dzwon” i „Pociąg”. Używał pseudonimu

artystycznego Kamir. Zmarł w Louvenciennes koło

Paryża.

Stanisław KOPCZYŃSKI (1873-1933)

lekarz i działacz społeczny

Urodził się w Płońsku. Gimnazjum Gubernialne w Płocku

ukończył w 1892 roku ze złotym medalem. Studiował

medycynę na Uniwersytecie Warszawskim, następnie

w Austrii i Niemczech. Od 1899 r. mieszkał stale

w Warszawie. Położył wielkie zasługi jako organizator

służby zdrowia. Z tej dziedziny opublikował ponad

200 prac naukowych. Z jego inicjatywy fundowano

stypendia dla maturzystów Gimnazjum im. Marsz.

St. Małachowskiego w Płocku, wstępujących na medycynę.

Ogłosił również wspomnienia Gimnazjum Płockie

w latach 1883 – 1892. Zmarł w Cieszynie.

Eugeniusz Stanisław PŁOSKI (1873-1944)

prawnik, współzałożyciel Gimnazjum Żeńskiego

i Gimnazjum Polskiej Macierzy Szkolnej

Urodził się w Długołęce – Osyskach pod Ciechanowem.

Maturę otrzymał w płockim Gimnazjum Gubernialnym.

W 1893 r. wstąpił na wydział prawa Uniwersytetu

Warszawskiego. Na początku XX wieku osiadł na stale

w Płocku, gdzie mieszkał i działał przez kilkadziesiąt lat.

Należał do współzałożycieli płockich szkół – I Gimnazjum

Polskiej Macierzy Szkolnej i Gimnazjum Żeńskiego

im. Reginy Żółkiewskiej. W Polsce niepodległej działał

w płockiej Radzie Miejskiej. Angażował się w akcje charytatywne

i katolickie. W okresie okupacji hitlerowskiej był

więziony i prześladowany. W jego warszawskim mieszkaniu

odbywały się spotkania konspiracyjne łączniczek

Armii Krajowej. Prawdopodobnie został rozstrzelany

w sierpniu w gmachu Teatru Wielkiego w Warszawie.

Wacław Aleksander LACHMAN

(1880-1963)

kompozytor, pedagog, dyrygent

Urodził się w Płocku. Był synem kapelmistrza orkiestry

wojskowej. Uczęszczał do płockiego Gimnazjum

Gubernialnego. Jako uczeń założył chór, dla którego

komponował utwory. Podczas studiów muzycznych

w Warszawie, należał do czołowych wychowanków Emila

Młynarskiego i Zygmunta Noskowskiego. W 1906 r.

utworzył własny chór, istniejący do dziś pod nazwą

„Harfa”. Po ukończeniu studiów zajmował się działalnością

pedagogiczną i kompozytorską. Prowadził wykłady,

dyrygował chórami, w tym Filharmonii Warszawskiej,

dużo komponował. W jego dorobku twórczym znajduje

się ponad 300 utworów – pieśni, mszy, opracowań

utworów ludowych. Pisał również podręczniki i śpiewniki.

Utrzymywał kontakty z Płockiem, którego był honorowym

obywatelem. Zmarł w Warszawie.

Piotr Paweł WIŚNIEWSKI (1881-1971)

jeden z najwybitniejszych botaników polskich

Urodził się we Wróblewie na Mazowszu Płockim. W latach

1892-1901 uczył się w Gimnazjum Gubernialnym w Płocku.

Po maturze kształcił się na wydziale matematyczno-przyrodniczym

Uniwersytetu Warszawskiego. W 1905 r. przeniósł

się do Krakowa, gdzie kontynuował studia na Uniwersytecie

Jagiellońskim. Po ukończeniu uczelni rozpoczął

pracę naukową. Studia uzupełniał na uniwersytetach niemieckich,

m. in. w Heidelbergu. Po odzyskaniu przez Polskę

niepodległości został profesorem Szkoły Głównej Gospodarstwa

Wiejskiego, a potem Uniwersytetu Wileńskiego.

Należał do czołowych organizatorów życia naukowego

w Wilnie. Po wyzwoleniu spod okupacji hitlerowskiej przystąpił

w 1944r. do organizowania katedry botaniki ogólnej

Uniwersytetu Marii Skłodowskiej – Curie w Lublinie, którą

przez wiele lat kierował. Był jednym z najwybitniejszych botaników

polskich. Interesował się głównie uprawą i chorobami

ziemiopłodów. Był nauczycielem i wychowawcą wielu

pokoleń botaników polskich. Zmarł w Lublinie.

Aleksy KIRIUSZYN (1886-1872)

płocki artysta malarz, rysownik, karykaturzysta

Urodził się w Płocku, w rodzinie Gabriela Kiriuszyna, urzędnika

płockiej Guberni, i matki Józefy z Zalewskich. Gimnazjum

Gubernialne w rodzinnym mieście ukończył w 1902 r.,

a dwa lata później zdał egzamin na nauczyciela powiatowego

i odbył praktykę w Lubelskiem. Następnie studiował

w szkole malarskiej Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych

w Warszawie, gdzie ukończył trzy kursy. W 1911 r.

pracował przy rekonstrukcji polichromii kościoła w Golubiu

– Dobrzyniu. W tym samym roku podjął trzyletnie obowiązki

pomocnika gospodarzy klasowych w Państwowym

Gimnazjum w Płocku – uczył rysunków, kreślenia i kaligrafii.

Odbył też służbę wojskową i brał czynny udział w I wojnie

światowej. Po wojnie mieszkał jakiś czas w Lubnach

na Ukrainie – tam ewakuowano jego żonę. Po powrocie

w 1922 r. do Płocka pracował na różnych stanowiskach

urzędniczych i zakładowych. W 1933 r. doczekał wystawy

indywidualnej w Resursie Obywatelskiej w Płocku. Drugą

wystawę zorganizowano mu dopiero w 1964 r. w Muzeum

Mazowieckim, kolejna ekspozycja, również w muzeum

w 1976 – była już wystawą pośmiertną. Zmarł w Płocku.

Marcin KACPRZAK (1888-1968)

wybitny lekarz, wieloletni rektor

Akademii Medycznej w Warszawie,

pionier medycyny społecznej w Polsce

Urodził się w Podolszycach pod Płockiem. W latach

1900-1905 był uczniem Gimnazjum Gubernialnego,

biorąc aktywny udział w życiu społeczności uczniowskiej.

Studiował medycynę w Paryżu i Stanach Zjednoczonych.

Był wybitnym lekarzem – higienistą, wieloletnim

rektorem Akademii Medycznej w Warszawie. Należał

do pionierów medycyny społecznej w Polsce. Wyniki

swoich prac publikował w licznych książkach i artykułach

naukowych. Jedną z prac poświęcił stanowi zdrowotności

wsi płockiej (1937). Redagował miesięcznik

„Zdrowie”, potem „Zdrowie Publiczne”. Całe życie utrzymywał

ścisłe stosunki z rodzinnym miastem. W 1964 r.

otrzymał godność Honorowego Obywatela Płocka.

Zmarł w Warszawie.

Stefan Władysław GOŁĘBIOWSKI

(1900-1991)

poeta, pedagog, działacz społeczny,

tłumacz poezji Horacego

Urodził się Bieżuniu na Mazowszu. W latach 1913-1921 był

uczniem II Gimnazjum Polskiej Macierzy Szkolnej w Płocku.

Ukończył filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim

(1925). Był cenionym pedagogiem, wychowawcą

wielu pokoleń młodzieży. Całe życie zawodowe poświęcił

stronom rodzinnym. Przez dwadzieścia lat (1945-1965)

pełnił funkcję dyrektora Liceum Ogólnokształcącego

w Bieżuniu. Podczas okupacji hitlerowskiej brał udział

w tajnym nauczaniu. Był zasłużonym działaczem społecznym.

Jego drugą pasję była literatura. Pisał wiersze, przełożył

na język polski wszystkie dzieła Horacego. Debiutował

na łamach „Skamandra”. Wydał m.in. zbiory poezji: Kłos

słońca (1937), Gwiazdy kwitną (1956), Owoc światła (1965),

Powołanie (1979). Należał do najbardziej czynnych członków

Towarzystwa Naukowego Płockiego. Zmarł w Bieżuniu.

Jan Zygmunt JAKUBOWSKI (1909-1975)

historyk literatury,

profesor Uniwersytetu Warszawskiego,

więzień Oświęcimia i Buchenwaldu

Urodził się w Płocku. Był uczniem Gimnazjum im. Marszałka

St. Małachowskiego. Przed wojną studiował filologię polską

na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie pracował jako

nauczyciel szkół średnich w Warszawie i Łodzi. Podczas okupacji

prowadził tajne nauczanie. Za działalność konspiracyjną

był więziony w obozach koncentracyjnych w Oświęcimiu

i Buchenwaldzie. Po wyzwoleniu wykładał początkowo

na Uniwersytecie Łódzkim, później przeniósł się do

Warszawy, gdzie od 1954 r. był profesorem Uniwersytetu.

Należał do najwybitniejszych znawców literatury polskiej

XX w., zwłaszcza twórczości Stefana Żeromskiego, Stanisława

Wyspiańskiego i Władysława Broniewskiego. Opublikował

wiele prac naukowych, m.in. Antologię poetyki Młodej

Polski (1963). Był redaktorem naczelnym czasopism:

„Poezja”, „Przegląd Humanistyczny” i „Polonistyka”. Redagował

serię wydawniczą Biblioteka Polonisty oraz edycję Biblioteka

Poetów XX wieku. Przez całe życie utrzymywał bardzo

bliskie kontakty z miastem rodzinnym, pracując w Kole Wychowanków

„Małachowianki”. Zmarł w Warszawie.

Jerzy Maria PNIEWSKI (1913 -1989)

fizyk, specjalista w dziedzinie fizyki jądrowej,

odkrywca hiperfragmentów,

kandydat do Nagrody Nobla,

profesor Uniwersytetu Warszawskiego,

doctor honoris causa uniwersytetów

w Heidelbergu i Lyonie

Urodził się w Płocku. Był synem Henryka Pniewskiego,

seniora płockich nauczycieli, wychowawcy kilku pokoleń

młodzieży, zasłużonego dla szkolnictwa w mieście.

Świadectwo dojrzałości otrzymał w 1930r. w Gimnazjum

im. Marszałka St. Małachowskiego. Studia odbywał

na wydziale matematyczno-przyrodniczym Uniwersytetu

Warszawskiego, potem został pracownikiem naukowym

macierzystej uczelni. Jako fizyk zajmował się

optyką molekularną, fizyką jądra atomowego, techniką

emulsji jądrowych oraz fizyką jądrową wysokich energii

i cząstek elementarnych. Podczas okupacji brał udział

w tajnym nauczaniu. W latach 1948-1950 przebywał

na studiach w Liverpoolu. Od 1954 r. był dyrektorem Instytutu

Fizyki Doświadczalnej UW. Wspólnie z Marianem

Danyszem odkrył hiperfragmenty, zaś w 1962 r. izomerię

hiperjądrową. Odkrycia te uczyniły go jednym z kandydatów

do Nagrody Nobla, której nie otrzymał. Był autorem

wielu publikacji naukowych. Miał tytuł Doktora

honoris causa uniwersytetów w Heidelbergu i Lyonie.

Zmarł w Warszawie.

Jan ZUMBACH (1915-1986)

podpułkownik lotnictwa,

uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r.,

pilot RAF, uczestnik bitwy o Anglię,

dowódca polskiego skrzydła i słynnego Dywizjonu 303

Urodził się w Warszawie. Był uczniem Gimnazjum

im. Marszałka St. Małachowskiego. Pod koniec lat 30.

zdobył uprawnienia pilota. Brał udział w kampanii wrześniowej

1939r. Następnie przedostał się na Zachód,

gdzie jako pilot, był uczestnikiem wojny francusko-niemieckiej

1940r. Po upadku Francji służył w RAF-ie, w jednostkach

polskich lotnictwa angielskiego. Brał udział

w słynnej bitwie o Anglię (1941), dowodząc przez pewien

czas legendarnym Dywizjonem 303. W latach

1944-1945 dowodził polskim skrzydłem myśliwskim.

Zestrzelił 12 samolotów nieprzyjaciela. Wśród pilotów

był nazywany Kaczorem Donaldem. Wojnę zakończył

w stopniu podpułkownika. Po wojnie pozostał na emigracji

i zamieszkał we Francji. Utrzymywał żywe kontakty

z Płockiem. Zmarł we Francji.

Leon ŚLIWIŃSKI (1916-2000)

artysta malarz, doktor Honoris Causa Universitad

Interamericana de Ciencias Humanisticana w USA

Urodził się w Płocku. Gimnazjum im. Marszałka St. Małachowskiego

ukończył w 1937r. Później, w latach 1937-

1939 i 1946-1948, studiował malarstwo i architekturę

w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Pierwszą

w swoim życiu nagrodę w dziedzinie sztuki otrzymał

już jako szesnastolatek – była to III nagroda na Ogólnopolskiej

Wystawie Malarskiej w Warszawie w 1932 roku.

Był laureatem wielu nagród m. in. Nagrody UNESCO

w 1968 r. , złotymi medalami Włoskiej Akademii Sztuki

(w 1980 i 1988 roku) i Międzynarodowej Akademii

Leonarda da Vinci (1982 i 1984). W roku 1989 z inicjatywy

Towarzystwa Naukowego Płockiego odznaczono

artystę złotym medalem Zasłużony dla Kultury Polskiej,

zaś rok 1987 przyniósł mu tytuł doktora Honoris Causa

Universitad Interamericana de Ciencias Humanisticana

w USA. W okresie powojennym Śliwiński brał udział

w pracach nad zabytkami architektury w Warszawie.

Pracował nad dokumentacją odbudowy Zamku Królewskiego

w stolicy. W roku 1960 podjął decyzję o emigracji.

Nigdy jednak nie zatracił swojej polskiej i płockiej

tożsamości, pielęgnując przyjaźń z Towarzystwem

Naukowym w rodzinnym mieście, któremu ofiarował

swój dorobek twórczy. Prezentował swoje prace na ponad

stu wystawach w Europie, Azji (Japonia), Ameryce

Północnej i Australii. Zmarł w Wiedniu.

Jan PLISKO (1916-1988)

dziennikarz, poeta, prozaik,

uczestnik konspiracyjnych walk

z okupantem hitlerowskim, więzień Pawiaka

Urodził się w Mesztach na Wileńszczyźnie. Z Płockiem

związany był od 1925r. W 1934 r. ukończył Gimnazjum

im. Marszałka St. Małachowskiego, po czym studiował

prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Podczas

okupacji, dwukrotnie aresztowany, więziony był na Pawiaku.

Po wyzwoleniu przebywał krótko na Podhalu.

Powróciwszy do Płocka w latach 1945-1948, z przerwą

na pracę w Polskim Radio, kierował pismem „Jedność”,

od 1946 r. „Jedność Mazowiecka”. Z powodu

choroby porzucił czynne dziennikarstwo. Od 1952 r.

aż do śmierci mieszkał i pracował w Kruku k. Gostynina,

kierując w tamtejszym sanatorium działem kulturalno-

oświatowym. Pozostawił pokaźny dorobek twórczy

– ponad 400 drukowanych wierszy, kilka tomików

poetyckich, słuchowiska radiowe, dwa niepublikowane

dotychczas w całości poematy: Oświęcim i Westerplatte,

publicystykę, a nawet scenariusz komedii filmowej (nagrodzony,

chociaż niezrealizowany). Używał pseudonimów:

Artur Pik, Artur Morten. Zmarł w Gostyninie-Kruku.

Jakub CHOJNACKI (1922-2006)

prawnik, inżynier technologii drewna,

doktor nauk politycznych,

wieloletni prezes

Towarzystwa Naukowego Płockiego,

jeden z najbardziej zasłużonych płocczan

Urodził się w Sierpcu w rodzinie rzemieślniczej. Od 1943 r.

mieszkał w Płocku. W latach 1928-1935 był uczniem

Szkoły Powszechnej im. Adama Mickiewicza, a następnie

uczęszczał do Gimnazjum im. Ignacego Mościckiego.

Maturę zdał w Liceum Ogólnokształcącym im.

Marsz. St. Małachowskiego w 1945 r. W 1949 r. uzyskał

dyplom magistra prawa na Uniwersytecie Łódzkim,

a w 1953 r. dyplom inżyniera w Szkole Głównej Gospodarstwa

Wiejskiego. Stopień doktora nauk politycznych

uzyskał na Uniwersytecie Warszawskim w 1975 r. Pełnił

funkcję zastępcy przewodniczącego Prezydium Miejskiej

Rady Narodowej w Płocku, a potem został dyrektorem

Zakładów Stolarki Budowlanej „Stolbud”.

W 1968 r. wybrano go prezesem Towarzystwa Naukowego

Płockiego i był nim do 2002. W 2006 r. nadano

mu godność Prezesa Honorowego TNP.

Był wielkim propagatorem historii Płocka. Jego największym

historycznym osiągnięciem było doprowadzenie

do wykonania i zawieszenia w 1981 r. w bazylice katedralnej

w Płocku kopii romańskich Drzwi Płockich z połowy

XII w., które znajdowały się w Muzeum Historycznym

w Moskwie. W uznaniu zasług dla Towarzystwa

Naukowego Płockiego został uhonorowany czterema

orderami Polonia Restituta: Kawalerskim, Komandorskim

i Komandorskim z Gwiazdą oraz Krzyżem Wielkim.

Był laureatem wielu nagród i wyróżnień, w tym za zasługi

dla kultury polskiej. Zmarł w Płocku.

Wykaz absolwentów „Małachowianki”

zaprezentowanych na wystawie w Książnicy Płockiej:

Paweł Włodkowic 1347-1436

Kazimierz Maciej Sarbiewski 1595-1640

Józef Herman Osiński 1738-1802

Wincenty Hipolit Gawarecki 1788-1852

Kazimierz Paprocki 1796-1857

August Schulz (Jussuf Aga) 1798-1854

Wojciech Bogumił Jastrzębowski 1798-1882

Roman Aleksander Czarnomski 1800-1892

Marian Brzozowski 1803-ok. 1870

Felicjan Antoni Kozłowski 1805-1870

Hieronim Napoleon Bońkowski 1807-1886

Franciszek Ksawery Malinowski 1807(1808?)-1881

Gustaw Zieliński 1809-1881

Ludwik Orpiszewski 1810-1875

Feliks Jan Nepomucen Majorkiewicz 1820-1847

Marian Kowalski 1821-1884

Karol Gustaw Manitius 1823-1904

bł. Honorat Koźmiński 1829-1916

Józef Narzymski 1839-1872

Mieczysław Dzikowski 1839-1900

Józef Oksiński 1840-1908

Wincenty Rapacki 1840-1924

Aleksander Bojemski 1850-1930

Władysław Smoleński 1851-1926

Franciszek Olszewski 1859-1918

Ignacy Grabowski-Oksza 1860 (1866?)-1933

Michał Synoradzki 1860-1922

Józef Sulpicjusz Dobrski (Victor Joze) 1861-1933

Stefan Demby 1862-1939

Bolesław Zdziarski 1863-1931

Adam Grabowski 1864-1919

Jan Lemański 1866-1933

Wacław Wolski 1867-1928

Antoni Sujkowski 1867-1941

Ignacy Mościcki 1867-1946

Jan Gralewski 1868-1924

Jan Lorentowicz 1868-1940

Szymon Kossobudzki 1869-1934

Stanisław Orlik (Stanisław Sylwester Hryniewicz) 1869-1940

Eugeniusz Gruberski 1870-1923

Idzi Benedykt Radziszewski 1871-1922

Mieczysław Themerson 1871-1930

Leon Kaufman 1872-1933

Stanisław Kopczyński 1873-1933

Eugeniusz Stanisław Płoski 1873-1944

Józef Kwiatek 1874-1910

ks. Stanisław Aleksander Figielki 1875-1958

Jan Goldberger 1879-1902

Wacław Aleksander Lachman 1880-1963

Henryk Pniewski 1881-1967

Piotr Paweł Wiśniewski 1881-1971

Stanisław Adamczewski 1883-1952

Tadeusz Stefan Kurkiewicz 1885-1962

Aleksy Kiriuszyn 1886-1972

ks. Józef Umiński 1888-1954

Marcin Kacprzak 1888-1968

Jan Kruszewski 1888-1977

Julian Leszczyński-Leński 1889-1937

Eugeniusz Przybyszewski 1889-1940

Stefan Władysław Gołębiowski 1900-1991

Józef Kaczmarski 1906-1939

Tadeusz Jeziorowski 1908-1939

ks. Stefan Zielonka 1908-1945

Jan Zygmunt Jakubowski 1809-1975

Jerzy Maria Pniewski 1913-1989

Stanisław Jagielski 1914-1988

Tadeusz Garlej 1914-1997

Jan Zumbach 1915-1986

Jan Plisko 1916-1988

Leon Śliwiński 1916-2000

Stanisław Igar 1918-1987

Jerzy Dowiat 1920-1982

Tony Halik 1921-1998

Franciszek Dorobek 1922-1981

Jakub Chojnacki 1922-2006

Tadeusz Jankowski 1925-1933

Tadeusz Mazowiecki 1927-2013

ks. Wojciech Góralski 1939-